| LÊ THƯƠNG VÀ HÒN VỌNG PHU. | for everyone |
Nhân kỷ niệm 13 năm ngày mất của cố nhạc sĩ Lê Thương, chúng tôi có đôi dòng tưởng nhớ người nghệ sĩ tài danh này và xưng tụng sáng tác bất hủ của ông là Hòn Vọng Phu, bản trường ca như đã gắn liền vơí tên tuổi ông.
Trong bài Tiểu sử nhạc sĩ Lê Thương của Phạm Anh Dũng, Lê Thương tên thật là Ngô đình Hộ , ( Phan Hoàng lại nói Lê đình Hộ) sinh năm 1914 tại Nam Định mất năm 1996 tại Việt Nam trong cảnh nghèo nàn. Ông thực ra là một trong những người đi tiên phong trong nền tân nhạc Việt Nam bắt đầu cuối thập niên 30. Trước 75, ở Miền Nam, Lê Thương là giáo sư dạy về nhạc sử ở trường Quốc gia âm nhạc & kịch nghệ Sài Gòn. Măc dù là một nghệ sĩ hàng đầu trong nền nhạc Việt nam, ông còn hành nghề giáo sư sử- địa tại một số trường tư thục ở Sài Gòn thời trước năm 1975.Về sáng tác ông khai thác nhạc tây phương để đưa vào nền nhạc Việt Nam, nhạc của ông phản ảnh tâm hồn người Việt, bình dị, đơn giản nhưng du dương thanh thoát. Đặc biệt ông đã sáng tác nhiều ca khúc trong hai loại sử ca và nhạc thiếu nhi.
*
Lê Thương sáng tác rất nhiều, phổ nhạc vào thơ, nhưng bản nổi tiếng nhất và cũng là một trong những bản quan trọng nhất của nền nhạc Việt Nam là trường ca ba hồi bất hủ Hòn Vọng Phu. Đây là bản nhạc kịch, dùng nhạc (chịu ảnh hưởng của Tây phương) để diễn tả một truyện cổ tích dân gian. Bài trường ca này gồm ba bản viết y như một Tam đoạn kịch ( trilogie), bài có ba phần, mỗi phần có thể tự đứng riêng ra thành một ca khúc, một đoản kịch và cũng họp lại thành một trường kịch, trường ca. Trên thực tế người ta cũng coi Hòn Vọng Phu là một Tam đoạn kịch vì có khi người ta chỉ hát bản Hòn Vọng Phu Một, có khi riêng bài Ai Xuôi Vạn Lý, hoặc chỉ riêng bản Người Chinh Phu Về.
Hòn Vọng Phu là một sự tích được truyền tụng sâu rộng trong dân gian tại một số nước thuộc Đông Nam Á châu như Nam Dương, Trung Hoa, Việt Nam. Hình ảnh người đàn bà chung thủy ôm con chờ chồng hóa đá đã được cụ thể hóa tại nhiều ngọn núi ở Đông Nam Á như:
- Nam Dương, đảo Bornéo có núi Mont Kinabahu, cao 4,095 mét là Hòn vọng Phu nổi tiếng tại Đông Nam Á.
- Bên Trung Hoa, tại Cửu Long nằm trong phần đất Hồng Kông, nhượng địa của Trung Hoa cho Anh Quốc cũng có núi Vọng Phu, bà này đứng trên sư tử đầu sơn và cõng con trên lưng theo kiểu Trung Hoa chính công ( theo Phan Hoàng )
- Riêng tại Việt Nam thì Hòn Vọng Phu có tại nhiều nơi như Lạng Sơn (tượng đá nàng Tô Thị), Thanh Hóa ( Núi Nhồi), Bình Định ( núi bà), Hà Tiên , Phú Yên ...
Sự tích cảm động của người đàn bà ôm con chờ chồng hoá đá đã gây xúc động và gợi nguồn cảm hứng cho các nhà thơ nhạc tại nước ta từ xưa đến nay. Chẳng hạn:
- Về âm nhạc, Lê Thương đã viết lên bản nhạc kịch lừng danh trong những năm 1946, 47 như đã nói ở trên.
-Về Cải lương có vở tuồng tâm lý xã hội Hòn Vọng Phu do Trung tâm Làng Văn xuất bản tháng 6 năm 2006.
-Về Thi ca Hán thì có hai bài Vọng Phu Thạch, một của Cao Bá Quát và một của cụ Nguyễn Du.
*
Theo Phạm Anh Dũng (trong Tiểu sử Lê Thương) và Vương Trùng Dương (trong Lê Thương mang tình cổ tích dệt ngàn cung thương), bản Hòn Vọng Phu Một chịu ảnh hưởng từ Chinh phụ Ngâm khúc của bà Đoàn Thị Điểm diễn tả tâïm trạng đau thương bi thiết của một người thiếu phụ có chồng đi chinh chiến, phải cam chịu nỗi cô đơn bóng chiếc. Trong bài “Phỏng vấn cuối cùng Hòn Vọng Phu - Lê thương” của Hoàng Phan thì nhạc sĩ tài danh này lại nói ông làm bản Hòn Vọng Phu I vào lúc ông đang sống bên bờ một con kinh tại Bến Tre năm 1946, Lê Thương ở Hà Nội di cư vào Nam từ 1942, chịu ảnh hưởng của không khí sôi sục kháng chiến chống Pháp hồi đó và đã diễn tả nó giống như không khí của Chinh Phụ Ngâm, ông nói:“Tôi nhớ khi tôi viết Hòn Vọng Phu I là lúc tôi đang sống ở bên bờ con kinh đào Chạc Sậy nối liền sông Đại ( một nhánh của sông Cửu Long) với sông Bến Tre , trong không khí sôi sục của cuộc Tổng khởi nghĩa. Cái không khí giống như trong Chinh phụ Ngâm”.
Thật vậy, dưới đây là những câu mở đầu hùng tráng: “ Lệnh vua hành quân trống kêu dồn, Quan với quân lên đường. Đoàn ngựa xe cuối cùng. Vừa ruổi theo lối sông...Phía cách quan sa trường, Quan với quân lên đường. Hàng cờ theo trống dồn…”
Lê Thương cho biết bản trường ca đã được sáng tác trong những ngày luân lạc tại Bến Tre những năm 1945, 46, 47…Nhạc sĩ tài danh đã nói về khuynh hướng sáng tác của ông như sau: “Chúng tôi nghe nhạc Tây không phải bắt chước giống hệt ho, mà tìm cho mình một lối đi riêng, kết hợp âm nhạc hiện đại với âm nhạc truyền thống dân tộc.Nhờ dựa trên cơ sở đó tôi mới viết được những tác phẩm có tiếng vang sau này như Một Ngày Xanh và ba bản Hòn Vọng Phu…”
Thực vậy khi nghe Hòn Vọng Phu chúng ta thấy bản trường ca dạt dào tình cảm y như làm sống lại cả một thời chinh chiến chan hoà tình tự dân tộc, nó diễn tả tuyệt diệu cả một sự tích dân gian, một bi kịch đã được truyền tụng từ bao lâu nay trong lòng dân tộc. Ta có cảm tưởng như đây là một bản nhạc thuần tuý Việt Nam mặc dù được sáng tác theo kỹ thuật Tây phương.
*
Hòn Vọng Phu, Tô Thị Vọng Phu .. là một truyện dân gian truyền miệng. Truyện cổ tích Việt Nam xưa nay đã được viết trong sách Việt Ngư õ( Chẳng hạn như Lĩnh Nam Chích Quái, Truyện Cổ Tích Nước Nam.. và mới đây nhất là bộ Cổ Tích Việt Nam của Trần Lam Giang), chúng tôi còn thấy trong tập truyện ngắn nổi tiếng Legendes des terres sereines (Huyền thoại ở xứ thanh bình) của Giáo sư Phạm Duy Khiêm (1908-1974) viết bằng tiếng Pháp năm 1943. Truyện Legendes des terres sereines của Phạm Duy Khiêm đã được giải thưởng Văn chương Đông Dương (Prix littéraire de l’Indochine), được tiếp đón nồng nhiệt, trong năm 1943 tái bản tới ba lần, năm 1997 nhà sách Piquier tại Paris đã tái bản lại dưới dạng sách bỏ túi Livre de poche. Trong tập đoản thiên này truyện Hòn Vọng Phu có ba câu chuyện kể khác nhau lấy tên là “La mère et l’enfant”, vì đã đọc khá lâu hồi trước 1975 nên chúng tôi chỉ còn nhớ có 2 truyện:
-Thứ nhất là truyện người chinh phu ra trận, người vợ chờ chồng đến hoá đá (như trong bản Hòn Vọng Phu).
-Thứ hai là truyện hai anh em rụôt lấy nhau, gia đình kia có hai anh em, một trai một gái, người anh trai được một nhà tiên tri, thầy tướng quả quyết là thế nào mai kia lớn lên cũng lấy em gái. Người anh tin vậy nên một hôm rủ em vào rừng đốn củi rồi dùng búa rìu bổ lên đầu em gái, cô em ngã lăn ra, người anh bỏ chạy vì tin rằng người em đã chết. Khi lớn lên chàng lấy vợ, một hôm nàng gội đầu trước sân, chàng thấy trên đỉnh đầu vợ có một vết sẹo lớn hỏi ra thì chị vợ nói hồi còn nhỏ theo anh vào rừng đốn củi bị người anh lấy rìu bổ lên đầu như thế. Người chồng (tức người anh) nghe vậy biết nàng là người em mình đã chủ tâm giết trước đây nhưng không chết và nay mình đã lấy em làm vợ, anh nhớ ra lời thầy bói biết mình không thể chạy trốn số mạng nên chán nản bỏ nhà ra đi không trở lại, người vợ ôm con trông chồng đến hoá đá. Ông Vũ Ngọc Phan cũng kể một truyện anh em lấy nhau gần giống như vậy nhưng khó hiểu và rườm rà hơn truyện của Phạm Duy Khiêm như trên.
*
Hòn Vọng Phu được lớp người cũ coi như một bản nhạc bất hủ trong số những bản tuyệt diệu nhất của nền tân nhạc Việt Nam, cùng với Thiên Thai, Con Thuyền Không Bến, Cô Láng Giềng, Cây Cầu Biên Giới… Theo chúng tôi nghĩ chắc không bao giờ có một Hòn Vọng Phu thứ hai: Đây là bản mà chúng tôi ưa thích nhất từ hồi còn nhỏ cho tới nay, nhất là bài Ai Xuôi Vạn Lý, nó êm dịu, bi thiết, não nùng du dương tuyệt vời thể hiện tâm trạng một người đàn bà đau khổ mỏi mòn đợi chờ mà không gì có thể diễn tả cao hơn thế được. Bài Hòn Vọng Phu Một diễn tả cái không khí hào hùng của đoàn quân lên đường, bài thứ hai diễn tả nhẹ nhàng thanh thoát“tiếng khoan như gió thoảng ngoài”( Truyện Kiều của Nguyễn Du), bài Người Chinh phu về dồn dập tiếng vó ngựa “ tiếng mau xầm xập như trời đổ mưa”( Truyện Kiều). Mặc dù đã được sáng tác từ hơn nửa thế kỷ qua, Hòn Vọng Phu vẫn sống và sẽ còn sống mãi trong lòng dân tộc.
Để kết thúc bài này, xin mượn lời Vương Trùng Dương ghi nhận công trạng của Lê Thương cho nền nhạc dân tộc Việt Nam:“Hơn nửa thế kỷ đóng góp cho âm nhạc Việt Nam, Lê Thương sáng tác hàng trăm tác phẩm, nhiều ca khúc khai sinh cho nền âm nhạc Việt Nam tuy đánh dấu cái mốc lớn lao trong lịch sử tân nhạc nhưng thời gian rồi sẽ phôi pha như nhiều ca khúc khác cùng thời của ông.Thế nhưng, ngày nào còn nhắc đến hình ảnh Hòn Vọng Phu, ngày đó tên tuổi Lê Thương vẫn còn bay lượn giữa muôn nghìn âm thanh bồng bềnh trong tâm thức”.
S.T.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét